In de volle grond

Eindhoven dijt uit: in de hoogte, in de breedte én in de diepte. Niet alleen boven de grond, maar ook onder de grond is het druk. Hier liggen kabels, leidingen en boomwortels, afgewisseld door ondergrondse containers en parkeergarages. En met meer huizen, meer groen en de aanleg van warmtenetten wordt het alleen maar drukker. Hoe richten we de bodem daarop in? Tijd voor een slimme aanpak.

Boven de grond is elke centimeter iemands eigendom. Maar onder de grond ligt dat anders. Lastig, want verschillende partijen met uiteenlopende belangen maken er wél gebruik van. Denk aan de gemeente, het drinkwaterbedrijf, de energieleverancier, bouwbedrijven en de netbeheerders. Nu die ruimte op raakt, wringt dat.

Met de interactieve expo In de volle grond maakte Envisions en fffunction.studio dit probleem tijdens Dutch Design Week 2022 voelbaar en tastbaar voor een breed publiek. De ontwerpers van morgenmakers nodigde namens gemeente Eindhoven betrokkenen en geïnteresseerden uit voor interactieve, verdiepende workshops. Daarmee creëerden ze een besef van urgentie, gaven ze de gemeente Eindhoven input voor een langetermijnvisie op dit vlak, en joegen ze concrete oplossingsrichtingen aan.

Over fffunction.studio

Fffunction.studio (form follows function) is een Eindhovense studio van merkontwerpers. Ontwerpen doen ze in de breedste zin van het woord: ze helpen opdrachtgevers aan een puntige strategie, onderscheidend design en een naadloze merkactivatie. Ze versimpelen complexe vraagstukken en maken ze begrijpbaar voor een groter publiek. Dat doen ze voor traditionele merken, maar net zo goed voor onconventionele zaken, zoals een ruimte. De studio werkt voor onder meer gemeente Eindhoven, Eindhoven365, Maas Kristinsson architecten en Studio Sociaal Centraal. Ook schakelt fffunction.studio regelmatig andere creatieve ondernemers uit de stad in. Voor de expositie ‘In de volle grond’, waarvoor fffunction.studio artdirector was, werkten ze bijvoorbeeld samen met Envisions, Albert van Abbe en Ricky van Broekhoven.

Kijk voor meer informatie op fffunction.studio.studio.

Over morgenmakers

Ontwerpstudio morgenmakers zet de kracht van ontwerpen in voor sociale en maatschappelijke uitdagingen. Ontwerpen gaat voor hen over het denken in kansen en uitdagingen, daar waar anderen problemen zien. Als antwoord op vraagstukken ontwerpen ze nieuwe verbindingen, een programma, proces of product. Door creatieve, interactieve ingrepen krijgen ze onderbelichte, ongehoorde en oprechte antwoorden op tafel: de start van een effectieve oplossing mét draagvlak. Ontwerpstudio morgenmakers werkt voor onder meer gemeente Tilburg, ActiZ, Summa College, gemeente Eindhoven en Woonbedrijf.

Kijk voor meer informatie op morgenmakers.nl.

Over Envisions

Envisions is een multidisciplinaire ontwerpstudio, die nieuw licht werpt op materialen van alledag. De ontwerpers vinden nieuwe toepassingen voor materialen, creëren visionaire ruimtes en ontwikkelen inspirerende content vooruitstrevende organisaties en merken. Door verschillende ontwerpdisciplines te combineren, maakt Envisions de toekomst van materialen tastbaar. Zo helpen ze fabrikanten, ontwerpers, architecten en gebruikers anders naar materialen kijken: van fabricage tot en met de manier waarop ze toegepast worden. Envisions werkt onder meer met en voor KLM, TextielMuseum, Levi’s, Sikkens en TNO.

Kijk voor meer informatie op envisions.nl.

Over de aanleiding

Het klimaat, vergrijzing, gezondheid, brede welvaart, de verdichtende stad. Complexe, maatschappelijke vraagstukken zijn Eindhoven niet vreemd. De gemeente werkt regelmatig samen met designers aan dit soort vraagstukken. Maar hoe gaat dat dan, en wat levert het op? In 2022 nam gemeente Eindhoven deel aan Dutch Design Week. Het doel was: met een prikkelende expo laten zien dat juist de ontwerpkracht van designers maatschappelijke vraagstukken van een gemeente als Eindhoven in beweging kan brengen. Zoals de steeds vollere ondergrond van de stad, waardoor boomwortels nauwelijks ruimte krijgen en regenwater lastig weg kan. Ook de aanleg van nieuwe woningen en een warmtenet komt hierdoor in het gedrang. In de vorm van een omgevingsprogramma werkte gemeente Eindhoven aan een langetermijnvisie. Voor bewustwording, betrokkenheid en input van bewoners, belanghebbenden en experts schakelde de gemeente bij dit project creatieve ontwerpkracht in.

Het idee

Hoe krijg je een prangend probleem dat onzichtbaar is, bij mensen op het netvlies? En op welke manier zet je daar een tentoonstelling tijdens Dutch Design Week optimaal voor in? Volgens artdirector fffunction.studio moet je bezoekers die ondergrond laten zien, voelen, ruiken en horen. Tonen wát daar gebeurt. Show, don’t tell. Zo nestelt het verhaal van zo’n tentoonstelling in de hoofden van de bezoekers. Ze vertellen erover tegen anderen. Ze vormen hun eigen ideeën en kijken met een nieuwe blik op de volle grond onder zich.Om grip te krijgen op die volle grond, ontwikkelde de gemeente Eindhoven een grondvisie. Daar wilde de gemeente experts, belanghebbenden en andere Eindhovenaren over mee laten denken. De aanstaande tentoonstelling over de volle grond bood daar een mooie ingang voor. Daarom vroeg gemeente Eindhoven de sociaal ontwerpers van morgenmakers voor een verdiepend programma. Ze startten met een gesprek met de opdrachtgever. Wat wil de gemeente met zo’n programma? Welke partijen moeten er in ieder geval bij zijn?

Het plan

Hoe ziet de Eindhovense ondergrond eruit? Voor het ontwerp van de expo bracht fffunction.studio dit vrij letterlijk in kaart. Het netwerk van grauwe buizen, gebruikt en ongebruikt. De jungle aan rode, groene en gele kabels. De schuilkelder onder de markt. Ondergrondse containers, die stiekem veel meer plek in beslag nemen dan je denkt. Een boomwortel, aan de kant geduwd door een stuk grijs beton. Fascinerend, zo zagen ze. En materie die eigenlijk niet zoveel uitleg nodig heeft. Want dat was voor hen een belangrijk doel: bezoekers van de expo zélf laten voelen wat onder onze voeten ligt. Kortom: weinig woorden, maar des te meer laten zien, voelen en horen.

Fffunction.studio schakelde de Eindhovense materiaalontwikkelaars van Envisions in voor het ontwerp van de expositie. Geur, geluid en licht waren belangrijk: bezoekers moesten gevoelsmatig onder de grond lopen. Ook ontwikkelde Envisions vervreemdende objecten, op basis van kabels en buizen die daadwerkelijk in de Eindhovense ondergrond liggen. Voor het sounddesign schakelden ze de Eindhovense makers Ricky van Broekhoven en Albert van Abbe in. Fffunction.studio ontwierp een prikkelende huisstijl voor de tentoonstelling, losjes gebaseerd de ‘vibes’ in het logo van gemeente Eindhoven en dus duidelijk herkenbaar.

Voor het verdiepende programma hield morgenmakers rekening met drie doelen: deelnemers ervaren de complexiteit van het vraagstuk, deelnemers delen perspectieven en staan open voor elkaars zienswijze én deelnemers voelen verantwoordelijkheid en denken mee. Naast een open oproep – iedereen die interesse had was welkom bij de workshops – stelde morgenmakers samen met gemeente Eindhoven een lijst van must-have deelnemers op. Hierop stonden alle partijen die in de grond werken, aangevuld met minder voor de hand liggende stakeholders, zoals een stadsboswachter. Hij gaf een stem aan de bomen in de stad. Gemeente Eindhoven kreeg geen actieve rol tijdens de workshops. Daar koos morgenmakers bewust voor, om te voorkomen dat deelnemers naar de gemeente keken voor een oplossing. Het doel was juist om samen op oplossingen te komen.

De uitvoering

Alsof je in één klap onder de grond belandt. Dat was het gevoel van bezoekers bij ‘In de volle grond’. Ze passeerden zwarte flappen en belandden in een donkere ruimte, met een uitgekiend lichtdesign. Ze roken aarde, grond, stof. In de door Envisions ontworpen expositie zagen bezoekers wonderlijke objecten. Objecten waarvan de samenstelling pas in tweede oogopslag duidelijk werd. Ze hoorden een lichte ruis, gezoem, gebrom en in de verte iets dat op het gebulder van een trein leek. De tentoonstelling werd bemenst door experts van de gemeente, die met bezoekers spraken over de ondergrond en de uitdagingen die daar liggen.

De expositie was ook het startpunt voor het verdiepende programma. Deelnemers aan de workshops bezochten de expo eerst. Daarna kwamen ze samen bij Microlab, in groepen van gemiddeld twaalf. Een rustige, afgesloten ruimte was onmisbaar voor de workshops. Iedere deelnemer moest zich prettig en veilig voelen om mee te discussiëren en denken. De workshops starten met een voorstelrondje onder de deelnemers. Aan de hand van attributen uit de ondergrond – denk: kleurrijke kabels, buigzame leidingen, een boomwortel en keramiek (als symbool voor archeologische vondsten) – vertelden ze iets over zichzelf en dachten ze vervolgens na over de volgorde waarin hun attributen in de grond moesten. Deze eerste interactie zette de toon: het zorgde voor een sfeer van vertrouwen en van samenwerken. Hoe lossen we dit vraagstuk met elkaar op? Dat was een mooie voedingsbodem om met de deelnemers te werken aan creatieve oplossingsrichtingen voor de ondergrond.

Het resultaat

Iets dat normaal onzichtbaar blijft, werd tastbaar. Met deze visueel aantrekkelijke expositie spraken Envisions en fffunction.studio een breed publiek aan. Mensen die de expo bezochten, vertelden erover tegen anderen. Zo maakten tijdens Dutch Design Week 2022 ruim 15.000 mensen kennis met het ondergrondse Eindhoven en met de uitdagingen die er liggen. Zo kwam er meer aandacht voor dit prangende probleem. Verschillende andere Nederlandse gemeenten toonden interesse in de expo. Dit vraagstuk speelt in veel meer steden dan alleen Eindhoven.

In totaal deden 57 mensen mee aan de workshops. Ontwerpbureau morgenmakers bundelde de opbrengsten van de workshops na Dutch Design Week 2022 in een uitgebreid verslag. Gemeente Eindhoven verwerkte de resultaten in het omgevingsprogramma ondergrond. Deelnemers werden bewuster van het vraagstuk. Voor de andere oplossingrichtingen deed morgenmakers aan voorzet: een aantal aanbevelingen konden de betrokken partijen zó overnemen, terwijl voor andere uitgebreider onderzoek of een pilot nodig is.